Toen hij het conservatorium deed, had Gerrit Fikse (69) geen idee dat hij in het reformatorisch onderwijs terecht zou komen. Nog altijd geeft hij met veel plezier les als docent creatieve en dramatische vorming.
Een studente die bijna nooit wat zegt, staat op het podium. Ze moet ‘Zet ´m op’ uitbeelden. Ze zet een bril op en af. Op een gegeven moment heeft ze niets in handen, kijkt ze naar de vloer en begint ze enthousiast te roepen: ‘Zet ‘m op!’ Haar medestudenten kijken geïntrigeerd. Wat doet ze? En dan… komt er een slak aankruipen. Het is een uitvoering die Gerrit Fikse nog altijd bijstaat. “Dat was heel verrassend en creatief. Dát is de kunst.”
Volgens Fikse, docent Creatieve en dramatische vorming aan het Hoornbeeck College Amersfoort, geeft zijn vak een meerwaarde aan je leven. “Het vormt je persoonlijkheid. Je leert jezelf uitdrukken, je leert grenzen overgaan en angsten overwinnen, zoals podiumvrees. Je gaat dieper nadenken over allerlei zaken, het prikkelt je fantasie en je vergroot je voorstellingsvermogen. Het is goed voor je expressie, taal, samenwerking, beweging, durf en zelfvertrouwen. Daarnaast is het recreatief; je bent er met plezier mee bezig.”
Fikse studeerde af aan het conservatorium, met de hoofdvakken Piano en Schoolmuziek. Hij begon als docent op het Ichthus College, werkte daarna op de Jacobus Fruytier en kwam in 1982 bij het Sara Nevius terecht, wat later Hoornbeeck Amersfoort werd. Hij is begonnen als muziekdocent, later kwamen daar andere vakken bij. Eerst Audiovisuele vorming – waar fotografie, video en geluid centraal staan – en daarna Creatieve en dramatische vorming. Inmiddels is hij met pensioen, maar hij geeft nog altijd les als invaldocent.
De interactie met studenten vindt Fikse het mooiste aan zijn werk. “Het geeft genoegen om met jongelui om te gaan. Dat had ik nooit verwacht toen ik op het conservatorium zat. Ik wist dat er op dat moment weinig mensen waren in het reformatorisch onderwijs die bevoegd het vak muziek konden geven. Mede door mijn affiniteit met dit onderwijs voelde ik een roeping om op een vacature te solliciteren.”
Dramatische vorming ligt nog altijd gevoelig, merkt Fikse. “Men denkt snel aan toneel. Maar dramatische vorming is iets anders dan theater: bij ons vak gaat het om activiteiten die je toepast in het werkveld én die goed zijn voor je persoonlijke vorming. Het vergt veel creativiteit.” Hij geeft les aan de studenten van de opleidingen Welzijn – met name Maatschappelijke Zorg. “De oefeningen die voorbijkomen, zou je echt met kinderen kunnen doen. Zoals een poppenkast-uitvoering. Daarnaast zijn er oefeningen als een vertelpantomime, waarbij je op eigen niveau een spannend verhaal uitbeeldt.”
Volgens Fikse is de inhoud bepalend. “We kunnen uren discussiëren wat wel of niet mag. Dat hebben we als collega’s ook regelmatig gedaan. Zo is er de vraag in hoeverre je het kwaad mag uitbeelden, bijvoorbeeld de dief. Mag je dit dan alleen maar zeggen en tekenen? Is dan het uitbeelden een gradueel of een principieel verschil? Bijbelse stof zoals het uitbeelden van Bijbelse figuren, doen we al sowieso niet.”
Een van de opdrachten die de meeste studenten nog bijstaat volgens Fikse, is de ‘metafoor’. Aan de hand van een woord – bijvoorbeeld ‘een warme deken’ of ‘draaideur’ – moeten ze een eigen verhaal bedenken en daar een uitvoering van maken, met muziek, geluid, licht en decorstukken. “Vaak kwamen veel ouders en andere belangstellenden kijken, dat gaf een sfeer op zichzelf.”
“Alles is goed, net als bij schilderkunst. Het een is alleen boeiender dan het ander. Een uitvoering is geslaagd wanneer het origineel is, als het boeit. Dat voel je aan. Soms was ik verrast, vooral als studenten een Bijbelse boodschap weten mee te geven. Dat is vaak een worsteling voor ze. Sommige studenten willen een bescheiden rol innemen of iets met muziek doen. Het mooiste was bij zo’n uitvoering dat de studenten een positieve boodschap voor zichzelf en aan het publiek meegaven.”
Sommige studenten vinden het ongelooflijk eng om alleen op het podium te staan en iets met hun lijf te doen, vertelt Fikse. “Ik heb weleens gehad dat een student in tranen uitbarstte bij een heel simpele opdracht. Dan probeer ik diegene te overreden: ‘We eten je niet op!’ Iemand die gepest werd, probeerde zijn verleden te verwerken en raakte emotioneel. Het werd bijna dramatherapie. Dat ligt ook in het verlengde van de welzijnsopleiding. De studenten gaan werken in de psychiatrie, de gehandicaptenzorg of ouderenzorg. Daar kun je mensen tegenkomen die hun emoties op deze manier verwerken. Je moet toch iets van je emoties en gevoelens weergeven.”
Na de schoolperiode doen we weinig of niets meer met creatieve vorming – toch heeft Fikse wat tips om je creativiteit te stimuleren. “Wat dramatische vorming betreft is het mooi om tijdens een bruiloft of andere feestelijke bijeenkomst zelf iets te bedenken. Geen saai gedicht of flauwe stukjes die je van internet haalt, maar rollenspellen over hoe de bruid of bruidegom is. Dat is soms heel komisch. Bij de bruiloft van een schoonzusje dat op de OK werkt, beelden wij een operatietafel uit, inclusief touwen die eruit vliegende darmen moesten voorstellen.
Op oudere leeftijd beginnen met musiceren is vaak heel lastig. Het moet in je kinderjaren en schoolperiode gebeuren. YouTube biedt overigens wel de gelegenheid om met mooie muziek in aanraking te komen. Zelf geniet ik van de vele Bach-cantates en andere klassieke muziek. Ook daar moet je eigenlijk vaak van jongs af aan naar leren luisteren.”
Dit artikel staat in de Forward 2022.